Rola biegłego sądowego w postępowaniach sądowych

Biegły sądowy to osoba posiadająca wiadomości specjalne z danej dziedziny, powoływana przez sąd lub prokuraturę w celu sporządzenia opinii istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy. Opinia biegłego stanowi dowód procesowy i wykorzystywana jest w postępowaniach cywilnych, karnych, administracyjnych, jak również w ramach orzecznictwa instytucji publicznych.

W przypadku zagadnień związanych z komunikacją językową – zwłaszcza w kontekście uszkodzeń neurologicznych – sądy powołują biegłych neurologopedów. Ich ekspertyzy pozwalają na obiektywną ocenę funkcjonowania osób, u których występują trwałe lub nabyte zaburzenia komunikacji.

OBSZARY OPINIOWANIA NEUROLOGOPEDYCZNEGO W PRAKTYCE SĄDOWEJ

Zakres pracy neurologopedy jako biegłego sądowego obejmuje przede wszystkim osoby z zaburzeniami mowy i komunikacji wynikającymi z uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.

a) Osoby po wypadkach komunikacyjnych

U pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych mogą występować:

• afazja,
• dyzartria,
• apraksja mowy,
• zaburzenia pamięci słownej i logicznego myślenia,
• trudności w rozumieniu mowy i wypowiadaniu się.

Ekspertyza neurologopedyczna w tych przypadkach może mieć wpływ na orzeczenie stopnia niepełnosprawności, ocenę zdolności do pracy zawodowej lub ocenę wiarygodności zeznań.

b) Pacjenci po udarach mózgu

U osób po przebytym udarze często dochodzi do uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za mowę i funkcje poznawcze. Ocena neurologopedyczna umożliwia ustalenie:

• stopnia zaburzeń komunikacji,
• wpływu na zdolność do składania oświadczeń woli,
• konieczności stosowania wspomagających metod komunikacji.

c) Dzieci z uszkodzeniami okołoporodowymi

U dzieci z rozpoznaniem m.in. mózgowego porażenia dziecięcego (MPD), niedotlenienia okołoporodowego lub innych uszkodzeń centralnego układu nerwowego, często obserwuje się opóźniony rozwój mowy, zaburzenia artykulacji oraz trudności w porozumiewaniu się. Opinia biegłego może służyć:

• ustaleniu potrzeb w zakresie kształcenia specjalnego,
• ocenie stopnia niepełnosprawności,
• określeniu konieczności wsparcia terapeutycznego.

d) Sprawy związane z orzecznictwem ZUS

W toku postępowania orzeczniczego, np. w przypadku odwołań od decyzji o niezdolności do pracy, biegły sądowy neurologopeda może ocenić:

• trwałość i rozległość zaburzeń mowy,
• ich wpływ na funkcjonowanie zawodowe i społeczne,
• zasadność wniosku o rentę lub inne świadczenia.

e) Postępowania dotyczące edukacji specjalnej

W opiniowaniu sądowym oraz administracyjnym dotyczącym dzieci w wieku szkolnym, neurologopeda ocenia:

• poziom funkcji językowych i komunikacyjnych,
• trudności w czytaniu, pisaniu, artykulacji,
• potrzebę nauki w warunkach kształcenia specjalnego.

ETAPY SPORZĄDZANIA OPINII BIEGŁEGO NEUROLOGOPEDY

Proces wydania opinii przez biegłego sądowego neurologopedę przebiega według ustalonych procedur:

1. Analiza akt sprawy – w tym dokumentacji medycznej, materiałów procesowych.
2. Wywiad i badanie neurologopedyczne – przeprowadzane zgodnie z obowiązującymi standardami diagnostycznymi (np. testy oceny mowy, funkcji poznawczych, rozumienia języka).
3. Interpretacja wyników badań – w odniesieniu do norm rozwojowych lub stanu sprzed zdarzenia.
4. Sporządzenie pisemnej opinii – zawierającej dane identyfikacyjne, metody badawcze, opis obserwacji, analizę i wnioski.
5. Złożenie opinii ustnej (jeśli jest wymagana) – przed sądem, z możliwością zadawania pytań i wnioskowania o opinię uzupełniającą.

ZNACZENIE OPINII NEUROLOGOPEDY W ORZECZNICTWIE I POSTĘPOWANIACH SĄDOWYCH

Opinia biegłego jest szczególnie istotna w sytuacjach, gdy:

• decyduje się o zdolności do pracy lub pobierania świadczeń,
• analizowana jest wiarygodność zeznań osoby z zaburzeniami mowy,
• ustala się zdolność do podejmowania decyzji prawnych (np. zawarcia umowy, sporządzenia testamentu),
• ocenia się stopień trudności w komunikacji.

Aby opinia została uznana przez sąd, musi być:

• rzetelna i bezstronna,
• logicznie uzasadniona,
• sporządzona w języku zrozumiałym dla osób niemających wykształcenia medycznego.

WYMOGI WOBEC BIEGŁEGO SĄDOWEGO NEUROLOGOPEDY

Osoba ubiegająca się o funkcję biegłego sądowego w zakresie neurologopedii musi spełniać następujące warunki:

• posiadać dyplom ukończenia studiów kierunkowych (logopedia/neurologopedia),
• wykazać praktyczne doświadczenie w pracy klinicznej,
• dysponować wiedzą z zakresu diagnozy zaburzeń mowy o podłożu neurologicznym,
• przestrzegać zasad etyki zawodowej,
• być wpisana na listę biegłych sądowych przy właściwym sądzie okręgowym.

PODSUMOWANIE

Biegły sądowy neurologopeda pełni istotną funkcję w postępowaniach wymagających specjalistycznej oceny zaburzeń komunikacji. Jego opinia może mieć decydujące znaczenie w procesach karnych, cywilnych, orzeczniczych oraz dotyczących edukacji specjalnej, m.in. w obszarze:

• wypadków komunikacyjnych,
• udarów mózgu,
• uszkodzeń okołoporodowych,
• spraw oceniających niezdolność do pracy,
• procesów dotyczących dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

W Polsce wiodącą państwową instytucją zajmującą się opiniowaniem dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości, prowadzeniem badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych oraz szkoleń z zakresu nauk sądowych od 1929 roku jest Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie.